Stikstof & PFAS uitgelegd: dit is er aan de hand en dit zijn de oplossingen tot nu toe

De stikstofcrisis en de PFAS-crisis zijn twee verschillende problemen, die voor hetzelfde effect zorgen: ze zijn van invloed op bouw- en grondverzetprojecten in ons land. Indirect heeft ook de transportsector er last van.

Waarom is het terugdringen van stikstof en PFAS belangrijk?

Wat is stikstof en wat zijn de gevolgen als we er teveel van uitstoten?

Stikstof komt vooral in de lucht door uitstoot van industrie en verkeer. Wanneer dit terecht komt in de bodem heeft dat twee belangrijke gevolgen: vermesting en verzuring. Wat dit doet zie je in natuurgebieden met een arme bodem, zoals de hei, bossen op zandgronden en veengebieden en duingebieden. Te veel stikstof leidt hier tot een versnelde verzuring van de bodem waardoor de balans in de planten verstoord wordt. Plantensoorten verdwijnen en als gevolg hiervan verdwijnen de diersoorten die hier afhankelijk van zijn. Als de insecten verdwijnen, volgen de vogels. Het terugbrengen van stikstof is nodig om de natuur te laten herstellen. Nederland telt 166 kwetsbare natuurgebieden. Voor deze gebieden geldt dat de kwaliteit niet mag verslechteren.

Wat is PFAS en waarom mag daar niet teveel van in het milieu komen?

PFAS is een verzamelnaam voor een groep chemische stoffen die door mensen is gemaakt. De stoffen hebben handige eigenschappen, zo zijn ze water-, vet- en vuilafstotend. Ze zitten in verschillende producten zoals blusschuim, voedselverpakkingsmaterialen, kleding en cosmetica. De stoffen komen in het milieu door emissies uit fabrieken die de stoffen maken of gebruiken. Ook kan het door het gebruik van PFAS-houdende producten komen, zoals blusschuim of smeermiddelen. De laatste jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor de schadelijkheid van PFAS voor gezondheid en milieu.

Waar komen we vandaan?

Zo ontstond de stikstofcrisis

Sinds 1990 is veel gedaan om de stikstofuitstoot in ons land naar beneden te krijgen. Maar in een klein land als Nederland is er al lang een strijd gaande om de beperkte ruimte en de keuze die daarbij komt kijken: kwetsbare natuur beschermen of uitbreiding van economische activiteit mogelijk maken? In 2015 zorgde het Programma Aanpak Stikstof (PAS) dat het weer mogelijk werd om dichtbij de 166 kwetsbare natuurgebieden te bouwen. Ondernemers, overheden en boeren konden bouwvergunningen krijgen en de schade aan de natuurgebieden zou dan later door de overheid gecompenseerd worden.

Eind mei 2019 zette de Raad van State een streep door de PAS. Reden: in de PAS stond niet goed vastgelegd dat de maatregelen die de overheid zou nemen om de schade aan natuurgebieden te compenseren, de natuur voldoende zouden verbeteren. Het ongeldig verklaren van de PAS zorgde voor een crisis in de bouw en agrarische sector.

Zo ontstond de PFAS crisis

In de zomer van 2019 volgde vervolgens ook nog een belangrijk besluit rondom PFAS. Er werd besloten dat een kilo droge grond maximaal 0,1 microgram PFAS mag bevatten. Een groot probleem voor bouwbedrijven, baggeraars en grondverzetters want deze concentratie is lager dan je bijna overal in Nederland kunt vinden. Deze grond mag daarom niet meer verplaatst worden. Als gevolg werden veel projecten stilgelegd.

Crisis in de agrarische & bouw sector

Waarom protesteerden de boeren?

Het kabinet en de provincies discussieerden de afgelopen maanden stevig over de vergunningsregels voor boeren. Provincies wilden het berekenen van de stikstofuitstoot die een boerenbedrijf mag doen, baseren op het aantal koeien in de stal. Het kabinet daarentegen wilde uitgaan van de stalcapaciteit. De boeren vonden dat hen vergunningsruimte werd afgenomen. Vaak hebben zij meer emissierechten dan ze direct nodig hebben, voor toekomstige uitbreiding bijvoorbeeld. Zo kan iemand voor 120 koeien een vergunning hebben, ook al heeft hij een stal waarin er maar 100 passen. Inmiddels is er een akkoord gesloten waarbij de wens van het kabinet wordt gevolgd.

Waarom protesteerden de bouwers?

Door het ongeldig maken van de PAS en het nieuwe beleid rondom PFAS kwam voor ruim 18.000 projecten de vergunningprocedure tijdelijk tot stilstand. Sinds het najaar van 2019 worden weer vergunningen verstrekt, maar veel projecten hebben al vertraging opgelopen. Na de boeren gingen ook de bouwers naar het Malieveld. Hun eis: de werkbaarheid verbeteren van de regelgeving rondom PFAS en stikstof voor bouwend Nederland met bedrijven in de grond-, weg-, waterbouw-, bouw-, transport- en binnenvaartsector. Ook wilden zij dat de regelgeving en normen goed onderzocht worden, rekening houdend met de Nederlandse grondsituatie en Europese richtlijnen.

Een werkbare situatie: welke oplossingen zijn er tot nu toe gekomen?

De problemen rondom de twee crisissen van stikstof en PFAS zijn nog niet opgelost. Een deel van de maatregelen is nog niet bekend. Hierbij de oplossingen die al wel zijn gepresenteerd:

De oplossingen voor stikstof:

• Het kabinet gaat de komende tien jaar 5 miljard euro investeren om de stikstofschade in Nederlandse natuurgebieden terug te dringen. Enerzijds zal met dit geld worden geïnvesteerd in natuurherstel (zo'n 300 miljoen per jaar) en anderzijds worden boeren, industrie en de lucht- en scheepvaart gestimuleerd om stikstofuitstoot te reduceren (zo'n 200 miljoen per jaar). Zo moet de stikstofuitstoot in 2030 fors zijn teruggedrongen.
• Boeren mogen hun ongebruikte ‘stikstofruimte’ gaan verhuren aan partijen die willen bouwen. Hiermee wordt de spreekwoordelijke ruimte bedoeld die een boer krijgt om stikstof uit te stoten.
• Het kabinet lanceerde een nieuwe ‘rekentool’ waarmee voor allerlei kleine projecten de stikstofuitstoot berekend kan worden.
• Ander en minder eiwitrijk veevoer moet zorgen voor minder ammoniakuitstoot. Of dit ervoor gaat zorgen dat vee eiwitarmer gaat eten, hangt af van de medewerking van de boeren en hoe snel het voer beschikbaar wordt.
• Om stikstofuitstoot in Nederland terug te dringen, wordt de maximumsnelheid op de snelweg in heel Nederland verlaagd. Vanaf 16 maart mag je tussen 06:00 en 19:00 uur niet harder dan 100 kilometer per uur rijden.

De oplossingen voor PFAS:

Eind november kwam de minister met een tijdelijk handelingskader waarmee de normen flink werden verruimd om stagnatie waar mogelijk op te heffen. Een definitief kader wordt in het najaar van 2020 verwacht.

Bronnen:

NRC, RIVM, Friesch Dagblad, Cobouw.